Rozwój ciepłownictwa warunkiem poprawy jakości powietrza w Polsce

W merytorycznej, dwugodzinnej i wielowątkowej dyskusji dane i poglądy zaprezentowane przez panelistów potwierdziły tezę zawartą w tytule debaty, że rozwój efektywnego ciepłownictwa – szczególnie w średnich i małych skupiskach miejskich – jest bardzo ważnym czynnikiem poprawy jakości powietrza oraz obniżenia emisji gazów cieplarnianych w naszym kraju. Dużą część dyskusji poświęcono synergii ciepłownictwa z racjonalną gospodarką odpadami, w tym z gospodarką o obiegu zamkniętym.

W debacie wzięli udział: Sławomir Mazurek – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska, Profesor Grzegorz Wielgosiński z Wydziału Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej, Leszek Drogosz – Dyrektor Wydziału Infrastruktury w Urzędzie M. St. Warszawy, który reprezentował również Związek Miast Polskich oraz Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités”, Urszula Zając – Dyrektor Departamentu Energii w NFOŚiGW, Bogusław Regulski – Wiceprezes Zarządu Izby Gospodarczej „Ciepłownictwo Polskie”, Stephane Heddesheimer – Prezes Zarządu SUEZ Zielona Energia oraz dr inż. arch. Tomasz Majda – Prezes Zarządu Głównego Towarzystwa Urbanistów Polskich. Moderatorem spotkania, któremu przysłuchiwali się dziennikarze oraz specjaliści NFOŚiGW, był Piotr Talaga, Redaktor Naczelny Wydawnictw Abrys.

Uczestnicy debaty przedstawiali  (z punktu widzenia swoich specjalności, reprezentowanych instytucji i środowisk) najważniejsze, ich zdaniem, wyzwania i bariery dla rozwoju ciepłownictwa oraz aktywnej roli samorządów w tym obszarze.

Minister Sławomir Mazurek zaakcentował wagę polityki miejskiej dla osiągnięcia celów poprawy jakości powietrza i ochrony klimatu. Wymienił jako ważne determinanty realizacji tej polityki m.in.: zrównoważone zarządzanie energią, zrównoważony transport, magazynowanie energii. Podkreślił również, że NFOŚiGW właściwie widzi  priorytety działania Ministra Środowiska w obszarze walki ze smogiem poprzez konstruowanie i wdrażanie takich programów priorytetowych Czyste Powietrze, Energia Plus czy Ciepłownictwo Powiatowe.

Minister zaznaczył, że wykorzystanie części strumienia odpadów jako paliwa w ciepłownictwie winno być realizowane zgodnie z prawem i hierarchią zagospodarowania odpadów. Priorytetem resortu jest gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ). Produkcja ciepła przez nowo budowane, wielkogabarytowe spalarnie odpadów powinna być poprzedzana holistycznymi analizami, zaś w ogóle obszar gospodarki odpadami, w tym ich wykorzystanie w ciepłownictwie, wymaga szczególnej staranności i racjonalności przy przygotowywaniu i realizacji rozwiązań planistycznych oraz techniczno-organizacyjnych, w tym stosowania rozwiązań miejscowych (najbliżej położonych). Zwłaszcza, że Komisja Europejska nie będzie wspomagać budowy spalarni. Konieczna będzie nowelizacja rozwiązań legislacyjnych oraz korekta planów gospodarki odpadami. Wkrótce zostanie opracowana i wdrożona pełna baza ewidencyjna dotycząca odpadów.

Dyrektor Leszek Drogosz w swoich wypowiedziach podkreślił, że samorząd staje się aktywnym (a nie tylko konsumenckim) uczestnikiem obszaru energetyczno-ciepłowniczego w mieście. Wyraża to się m.in. w opracowywaniu i wdrażaniu takich dokumentów, jak: Plany gospodarki niskoemisyjnej i Plany na rzecz zrównoważonego zarządzania energią w mieście/gminie. Samorządy są też czynnikiem mobilizującym dla rozwiązań wytwarzania chłodu i magazynowania energii. Mówca zwrócił uwagę, że dobry, ekologiczny system ciepłowniczy jest dużym wsparciem dla poprawy jakości powietrza w miastach. Zasygnalizował przy tym, że zapewne znajdą się samorządy, które zaspokoją swoje potrzeby cieplne z własnych źródeł.

Z kolei Prezes Bogusław Regulski zarysował stan i zadania branży ciepłowniczej, która w 40 procentach zabezpiecza potrzeby gospodarstw domowych w Polsce. Oszacował zarazem nakłady na dostosowanie sektora ciepłowniczego do wymogów standardów europejskich (w perspektywie do 2030 r.) na ok. 100 mld zł. Inwestycje powinny objąć rozwój i modernizację sieci ciepłowniczej, a przede wszystkim zmianę struktury produkcji ciepła z wykorzystaniem OZE, kogeneracji, ciepła odpadowego oraz wdrażaniem magazynów ciepła. Prelegent określił bariery modernizacji i rozwoju branży. Są to m.in.: bariera ekonomiczna związana z rozproszeniem mieszkalnictwa, zapisy prawne uniemożliwiające optymalny przebieg sieci ciepłowniczych – zarówno w terenie, jak i w budynkach wielorodzinnych, bariera świadomości konsumenckiej dotycząca m.in. jakości dostarczanego ciepła.

Następnie Dyrektor Urszula Zając przypomniała, że NFOŚiGW od wielu lat prowadzi działania wspierające ochronę powietrza, w tym rozwój polskiego ciepłownictwa. Narodowy Fundusz był m.in. inicjatorem przygotowania przez gminy lub dla gmin Planów gospodarki niskoemisyjnej (PGN). W ramach projektu „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE” dokonano weryfikacji opracowanych planów. W działaniach i poddziałaniach I osi priorytetowej Rozwój gospodarki niskoemisyjnej, dla których NFOŚiGW jest Instytucją Wdrażającą, zostały zawarte umowy na ok. 5 mld zł dotacji, a beneficjentami są w większości przedsiębiorstwa energetyki cieplnej w dużych i średnich miastach. Stworzony został spójny system dofinansowania, wspierający ciepłownictwo, jego innowacyjność i rozwój. Prelegentka scharakteryzowała nowe programy priorytetowe NFOŚiGW Energia Plus i Ciepłownictwo Powiatowe. Zaznaczyła ponadto, że jest przygotowywany program pilotażowy Samowystarczalność energetyczna, którego podstawowym elementem będą bilanse energetyczne.

Profesor Grzegorz Wielgosiński skoncentrował się na zagadnieniach gospodarki odpadami i stworzeniem możliwości wykorzystania niezagospodarowanych dotychczas frakcji odpadów w ciepłownictwie. Ten strumień odpadów, który należałoby poddać przetwarzaniu termicznemu, ocenił na 2 – 2,5 mln ton rocznie. Poruszył też konieczność unieszkodliwienia zdeponowanych odpadów, których – zgodnie z inwentaryzacją dokonaną przez Instytut Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu –wynosi 27 mln ton. Mówca podkreślił, że barierą rozwoju efektywnego ciepłownictwa jest fakt, że racjonalność ekonomiczna optymalnych rozwiązań techniczno-organizacyjnych występuje w długim okresie czasu, a po przeciwnej stronie są rozwiązania doraźne. Właściwe zastosowanie odpowiednich strumieni odpadów w ciepłownictwie pozwoli znacznie rozwiązać problem gospodarki odpadami.

Prezes Stephane Heddesheimer, zaznaczył, że firma Suez jest operatorem wszystkich skutecznych rozwiązań gospodarki odpadami. Wyniki eksploatacyjne spalarni odpadów komunalnych w Poznaniu pokazują, że wpływa ona pozytywnie zarówno na poprawę jakości powietrza, jak i ochronę klimatu. W jego ocenie, tego efektu nie dają instalacje mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów. Prelegent wskazał, że rozwiązania finansowania inwestycji w formule partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP), które przyjęto przy budowie instalacji termicznego przekształcania odpadów w Poznaniu, są dobrym rozwiązaniem i mogłyby być stosowane również przy zaniechaniu finansowania spalarni ze środków europejskich. Zwrócił ponadto uwagę, że do racjonalnego gospodarowania odpadami nie przyczyniają się niskie stawki opłat za składowanie (tzw. opłaty marszałkowskie).

Ważnym elementem debaty były problemy poruszone przez Prezesa Tomasza Majdę, który skoncentrował się na zagadnieniach realizacji inwestycji w kontekście wymagań planowania przestrzennego. Podkreślił przy tym niespójność przepisów i działań, które są często realizowane na podstawie różnych legislacji. W ten sposób zmarnowano w wielu miejscach ideę klinów napowietrzających, na obszarach których powstawała m.in. zabudowa mieszkaniowa czy infrastruktura usługowa. Brak tych klinów, stanowiących element wentylujący miasta, przyczynia się do powstawania epizodów smogowych. Mówca zaapelował o stworzenie modelu zintegrowanego planowania – tak, aby działania organów wydających decyzje, plany i dokumenty nie pokrywały się czy wręcz powielały.